A Place for My Ideas

برای مهندس علی علوی: الگوی شجاعت و انسانیت – For Ali Alavi: A Communist

سال ها است که چشمم به دنبال قهرمانهاست. نه به شکل افسانه‌ای آن بلکه به صورت انسانی و پراگماتیک.

نه قهرمانان کلاسیک داستان‌های قرون وسطایی،‌ پوچ و زورگو مانند سه تفنگدار دوما. منظورم از قهرمان، شریف بودن است. بر عهد خویش باقی ماندن اگر چه هزینه مرگ است. بی ادعا بودن و ساده زیستن. تصمیم را بر معیار درست و راست بودن آن گرفتن نه بر اساس مصلحت و نظر جامعه زمان خود.

هدف جانفشانیش، اعتقاد به زندگی آخرت نباشد (یاد موزر، کلاغ قلعه حیوانات افتادم و داستان سرزمین شیر وعسلش). جانفشانیش برای انسان و دنیای انسان باشد . باورش به عدالت اجتماعی و زندگی بهتر انسان‌ها در همین دنیا، معیار زندگی و مرگش باشد.

با قهرمانان روسی یا مائویستی (مانند چریک‌های فدایی) چندان نزدیکی فکری ندارم (با وجود احترامی که برایشان دارم): خیلی خشک، زندگی بدون نشانه‌های فردی و خصوصی، همه چیز را از دریچه‌ی کارگری-دهقانی نگریستن، دوری کردن از هر چیزی که نشانه‌ی روشنفکری دارد به این دلیل که کارگری نیست.
از شخصیت لنین لذت می‌برم، که عاشق موسیقی بتهون بود مانند Appassionata .شطرنج دوست داشت،‌ از کتاب‌های جک لندن لذت می‌برد، به تماشای اپرا می رفت و هنگامی که مرگش را در اثر بیماری نزدیک دید تلاش کرد که به عمر خود پایان دهد.
پس از این که لنین مرد،‌ در دوران استالین از او شخصیتی داستانی و غیر ساختند. که تفکرات مائویستی آن را به اوج رساند. کلا تفکرات ضد امپریالیستی و ضد غربی همه گیره شد، برای مثال در دوران انقلاب فرهنگی چین، داشتن سازهای غربی مورد مذمت بود!

کمی آن را شخصی‌تر کنم (آخر علی علوی قهرمان من است):‌ اهل کتاب و موزه باشد، اهل خواندن رمان‌ها به زبان اصلی باشد.‌ مذهبی نباشد، منطقی باشد و اهل عمل به منطقش. اهل پذیرفتن اشتباهات شخصی‌اش باشد،‌ ولی این امر باعث نشود که خود اصل ایدلوژیش را مقصر بشناسد(مکانیزم دفاع روانی ).

مهندس علی علوی دارای تمام خصوصیات بالاست. ولی بگذارید ابتدا از سابقه اش بنویسیم:

اولیل بار نامش را در لیست اعضای هیات اجراییه حزب توده در دهه 20 دیدم. او از رهبران اصلی حزب توده در سال‌های 1327 تا 1332 بود. او مسئول امور مالی حزب بود در کنار دکتر محمد بهرامی که دبیر کل حزب توده بود. همین طور که دکتر فریدون کشاورز نوشته بود در گروه مخالف کیانوری بود. نکته عجیب در مورد او این است که تنها عضو هیات اجراییه حزب توده است که اعدام شد. بسیاری از او مهمتر مانند دکتر بهرامی، دکتر یزدی (وزیر بهداشت)،‌ قریشی و ... اعدام نشدند و آزاد شدند و به شغل‌های غیر سیاسی خود برگشتند. ولی مهندس علوی پس از سال‌های زندانی بودن، در سال 1338 اعدام شد.چرا؟ حکومت شاه که مشهور بود کسانی که توبه نامه را امضا می‌کردند را آزاد می‌کرد. تنها افرادی مانند خسرو گلسرخی، کرامت‌الله دانشیان، خسرو رزوبه و .... که زیر بار نمی‌رفتند اعدام می‌شدند.

پس به دنبال اطلاعات بیشتر در مورد او رفتم (که در این غربت یعنی، موتور جستجوی گوگل).

در کتاب شهدای حزب توده،‌ در مورد او تنها یک جمله بود: علوی، علی – شهادت 23 خرداد 1338.

همین. خیلی کم بود. تنها یک جمله برای یک زندگی.

کدام حزب را می‌شناسید که این قدر کم برای یکی از رهبران اعدامیش نوشته باشد؟

در یک جای دیگر خواندم که او در روز کودتا درخواست اعتصاب و آوردن کارگران به خیابان‌ها کرده بود که این ‍پیشنهاد در اثر مخالفت کیانوری رد شد و رای نیاورد.

همه راز با مقاله “سپیده دم یک منکر” نوشته آقای باقر مومنی، برایم حل شد. اتفاقی بود که مقاله را در وبسایت BBC –Persian در بخش “کارنامه حزب توده” پیدا کردم.

نمی‌خواهم آن مقاله را تکرار کنم، نه برای آن که مهم نیست، بلکه خود متن اصلی اثر بیشتری می‌گذارد.

تنها برایم یک سوال ‍پیش آمد که منظور مهندس علوی از پسر عمویش؛ مرتضی علوی کمونیست مشهور ایرانی است که در آلمان زندگی می‌کرد؟ به احتمال زیاد همینطور است.

مهندس علی علوی در روزهایی که رفقای کارگرش در اعتصاب بزرگ کوره‌پزی کشته شدند،‌ در سپیده دم 23 خرداد 1338، سینه‌اش گلوله باران شد.

یادش گرامی باد!


مهندس علی علوی – Ali Alavi

سپیده دم یک منکر

باقر مومنی

او را اولین بار در کرمانشاه دیدم. به عنوان مسئول کمیته ایالتی حزب آمده بود. قدی متوسط، کمی چاق، صورتی سرخ و سفید، موهای فلفل نمکی داشت. وقتی حرف می زد لب هایش را کمی غنچه می کرد و موهای سبیلش بیشتر سیخ سیخ می شد.

بریده بریده و تند تند حرف میزد همیشه با یکی دو جمله و با مثال حرفش را خلاصه می کرد. قیاقه اش بیشتر به فرنگی ها می رفت تا به ایرانی. نمی توان گفت شیک پوش بود ولی خوب می پوشید (بعدها برایم تعریف کرد که وقتی در آلمان بوده یک روز پسرعمویش با یک لباس کهنه و رنگ و رو رفته سر حوزه حزبی می آید و مسئول آنها یک کارگر بود چنان به او حمله می کند که خیس عرق می شود. مسئول حوزه به پسرعمویش گغته بود آن که می بینی لباس پاره پوره می پوشد ندارد تو که داری چرا ادا در می آوری؟ و او از آن به بعد هیچ وقت انقلابی بازی درنیاورد).

در آن زمان کلوپ حزب بالای شهر در یک عمارت اعیانی با حیاط بسیار بزرگ و درختهای زیاد بود و کلوپ اتحادیه کارگران پایین شهر در یک بالاخانه قدیمی و زهوار در رفته میان انبوهی از گاراژها و اوراق فروشی ها و من در کلوپ کارگران مسئولیت داشتم. هفته ای یکبار در جلسه کمیته ایالتی حزب و بعضی شب ها هم دیروقت وقتی که درب کلوپ کارگران بسته می شد او را به همراه بعضی مسئولین حزبی در یک رستوران تابستانی خوش آب و هوای شهر می یافتم. پس از دو سه هفته که به سازمان حزبی سر و صورتی داد فکر کردم که به کلوپ کارگران هم سری خواهد زد ولی چند روز دیگر هم گذشت و نیامد. یک روز او را تنها گیر آوردم و با لحن سرزنش آمیزی گفتم : “رفیق نمی خواهید به پائین شهر هم سری بزنید؟ آخر من واقعا از کار تشکیلاتی چیزی نمی دانم.”

“رنگش سرخ تر شد، پیپش را از دهانش گرفت شانه هایش را کمی بالا و به جلو آورد و با صداقتی محجوبانه گفت: “راستش رفیق من چیزی بیشتر از آنکه تو می دانی نمی دانم. من چیزی اضافه ندارم که به تو بگویم.” در آن زمان من در حدود بیست سال داشتم و کمتر از یکسال از عضویتم در حزب می گذشت.

چند ماه بعد او را درتهران دیدم. برای گرفتن کمک مالی به اتحادیه کارگران رفته بودم. او مدتی قبل از من آمده بود. با یکی از همشهری ها رفتیم او را ببینیم و به کمک او با کار به دست ها تماس بگیریم. رفیق همشهری می گفت حالا نگاه کن، تا مارا از دور ببیند جلو می آید و می گوید: یالله یالله حال شما چطور است. و در این موقع دیگر موهای سبیلش سیخ سیخ نمی شد برای اینکه با دهانی پر از خنده و قیلفه ای باز حرف می زد. از همان دور دستش را دراز می کرد . . .

اندکی بعد باز هم قیافه اش جدی شد و با کمی ناراحتی گفت: “ما توی خانه جامان خیلی تنگ است و گرنه نمی گذاشتم تو به مسافرخانه بروی.”

یکی دو روز بعد طبق قرار قبلی همراه او به دفتر مسئول تشکیلات کل حزب رفتم. آن دو مدتی با هم به زبان روسی حرف زدند. وقتی بیرون آمدیم فهمیدم چند روز دیگر هم با ید صبر کنیم. چند روز بعد آذربایجان سقوط کرد و دیگر هیچ کدام به کرمانشاه برنگشتیم.

در میان بحران حزبی که به دنبال ماجرای آذر ۱۳۲۵ پیش آمد دیگر او را ندیدم. یک سال بعد در حزب انشعاب شد و کمی بعد از آن او را در حیاط کلوپ حزب دیدم. گفت: “من در هیئت اجرائیه پیشنهاد کردم که به تو مسئولیتی بدهند ولی رفقا موافقت نکردند.” مثل این که می خواست بگوید تو به انشعابی ها روی خوش نشان داده ای.

گفتم :” من حرف هایی دارم.”

گفت: “من هم حرف دارم. مسلمانها می گویند نگاه نکن چه کسی می گوید ببین چه می گوید. ولی من معتقدم باید دید کی حرف می زند نه این که چه می گوید: تو ببین اینهایی که انتقاد می کردند چه جور آدمهایی بودند.”

چند سال بعد او را همراه یکی دیگر از اعضای هیئت اجرائیه کمیته مرکزی در جلسه پلنوم یک کمیته محلی دیدم. وقتی آنها جلسه را ترک کردند یکی از اعضا که به من نزدیک بود گفت:“این رفیقمان بیش از چند جمله نگفت.” گویا می خواست بگوید مثل اینکه چیزی بارش نبود. آخر باند مخالف او درباره اش خیلی چیزها گفته بودند و این گفته بعدها در کتاب فرمانداری نظامی تهران به نام “سیر کمونیزم در ایران” هم منعکس شد:“مهندس علوی فردی است الکلی و عصبانی و راحت طلب که به هیچ وجه سواد و معلومات اجتماعی و سیاسی ندارد” و یک بار دیگر: “وی سواد فارسی درستی ندارد و اغلب جملات را چه از لحاظ املائی و چه از لحاظ انشائی غلط و با خطی شبیه به خط شاگردان کلاس اول ابتدائی می نویسد . . . در عین حال پس ازقیام ۲۸ مرداد و کشف سازمان افسران حزب توده شدیدا دچار ترس و لرز گردید.”

درست ۲۰ سال بعد یکی از فعالین حزب که از قرار معلوم در جریان فعالیتهای حزبی آن زمانها بر حسب ضرورت به خانه علوی هم رفت و آمد داشته و حالا دیگر مثل خیلی ها متوجه شده بود که در جوانی فریب خورده، در همین فضا و کم و بیش هم زمان با متن این کتاب نوشت که “آن خدا بیامرز . . . فقط خوب بود و صادق اما گیج به طوری که آلمانی و روسی را قاطی می کرد. در کار اداره تشکیلات کل مثل آدمی بود که می خواهد راه برود اما دست و پایش به اختیار خودش نیست”. او در عین حال از سلیقه علوی در مورد خوراکی چنین یاد می کند: “چقدر شکمو بود! پر نمی خورد اما عاشق کتلت های فاطمه خانم بود” و درباره وفادریش به آرمان سوسیالیسم و پایداری و قامتی که به تیربارانش انجامید افزود که “ بیچاره فقط به حزب فادار بود و برایش جان می کند.”

در زندان بود که او را از نزدیک دیدم. وقتی مرا به انفرادی زندان زرهی بردند مریض و خیلی لاغر بودم. یک ساعت بعد از ورودم برای رفتن به مستراح در حیاط زندن چند لحظه ای متوقف شدم. زندانی ها از دور به من ساکت نگاه می کردند. تنها او بود که با صدای بلند و به شوخی گفت: “بد جوری زهوارت در رفته.” می خواست به من دلداری و جسارت بدهد. اول غروب سرباز نگهبان سلول مرا کنار زد، در انفرادی در را باز کرد و با همان صدای تو دهنی که از میان لب های غنچه و از زیر سبیل های سیخ سیخی اش در میآمد گفت:” عرق می خوری؟” لبخندی زد که فهمید نمیتوانم. گفت:” پاشو بیا پیش ما.” مرا برد به سلولش که تا دو تا بالاتر از سلول من بود. مدتی درآنجا نشستیم و سعی کرد مرا کم و بیش در جریان زندان بگذارد.

از دیگران شنیدم که در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ او تنها کسی بود که پیشنهاد کرده تا کارگران و سایر مردم به اعتصاب عمومی دعوت شوند اما بقیه اعضا هیئت اجرائیه اعتنائی به پیشنهاد او نکرده بودند. خیلی سال بعد وقتی از دکتر رادمنش پرسیدم از این ماجرا چه می داند یه جای پاسخ گفت:“علوی خیلی پر بود، همیشه تحلیل های درست می کرد و نظریات درست می داد. عیبش این بود که روی نظریاتش هیچ وقت پافشاری نمی کرد.”

در زندان دو بار دست به خودکشی زده و در بازجوئی ها از تمام کارهای حزب دفاع کرده است، نمونه ای از این دفاعیات را در کتاب سیر کمونیزم در ایران در همان زندان دیدم و در کنار نمونه هایی که از بازجوئی های اعضای دیگر هیئت اجرائیه نقل شده بود متمایز بود. توضیحات مختصر و جملات کوتاه محتوای دفاع از حزب و پذیرش مسئولیت ها.

فرمانداری نظامی بختیار او را “فردی خودخواه و لجوج” توصیف کرده و با شگفت زدگی نوشته بود که او “ جریان دزدی بانک ها توسط حزب توده را اعتراف می داند ولی نظریه مضحکی ابراز می دارد و می گوید دزدی از بانک ها را اینجانب دزدی نمی دانم چون این عمل برای منافع یک یا چند نفر انجام نمی گرفته است.”

یک روز او پرسیدم این ماجرای خودکشی چه بوده؟حکایت کرد که هشت روز او را با سیم به تخت خواب بسته بودند و یک روز با دست بسته به حمام خرابه زندان زرهی، به حضور فرماندار نظامی و دو نفر از امرای ارتش می برند و او قبل از سوال و جواب پیشانیش را محکم به لبه یک پله سنگی می زند که دو سال بعد هنوز جایش معلوم بود.

گفتم شنیده ام یک بار سم خورده ای.گفت: “وقتی بیرون بودیم من پیشنهاد کردم که اعضای هیئت اجرائیه با خودشان سم داشته باشند. اگر لازم شد بخورند.” در اینجا گردنش را کج کرد و به لحنی گلایه آمیز ادامه داد: “ما این حرفها را می زدیم آن وقت به ما می گفتند ترسو.”

ابتدا همه مخالفت کرده بودند. یکی خندیده بود و یکی دیگر گفته بود: “کی به سم احتیاج دارد؟ مثلا بیا همین دکتر جودت مثل کوه می ماند.” ولی بالاخره در اثر پافشاری او یک روز دو سه دانه حب سمی به او می دهند و او آنها را در لیفه پیژامه اش قایم می کند. بعد از دستگیری یک روز آنها را می خورد ولی هرچه منتظر می ماند از مرگ خبری نمی شود. می گفت:” نمی دانم در اثر طول زمان اثر سم از بین رفته بود یا مرا دست انداخته بودند.”

موضوع پیشنهاد اعتصاب عمومی در روز ۲۸ مرداد را از او پرسیدم. گفت:” تنها کاری که ما می توانستیم بکنیم همین بود. ما فقط می توانستیم کارگرها را به اعتصاب عمومی دعوت کنیم. شاید هم در جریان کار اوضاع به نفع ما می چرخید گرچه من اعتقاد ندارم...”

درباره این پیشنهاد علوی و سرنوشت آن بعدها افراد با توجه به مواضع خود روایات گوناگونی نقل کرده اند اما حقیقت اینست که صحیح ترین و دقیق ترین روایت گزارشی است که سه نفر از پنج نفر اعضای هیئت اجرائیه که در ایران مانده بودند، به کمیته مرکزی خارج از کشور نوشته اند. آنها می نویسند:“نظر یکی از رفقا، علوی اعلام یک اعتصاب عمومی برای مقابله با تظاهرات درباریان بود. کیانوری جدآ با این پیشنهاد به عنوان اینکه دعوت به اعتصاب به ضرر دولت مصدق است که هنوز بر سر کار می باشد، مخالف بود و اصرار داشت که قبل از کسب خبر از مصدق اقدامی نشود و بدین ترتیب تا ظهر که تماس با مصدق ممکن نشد نتوانستیم تصمیم بگیریم، و بعداز ظهر که برای مشورت با رفقای تهران جلسه ای تشکیل دادیم مصدق ساقط شده بود.”

در زندان زرهی به من زبان روسی درس می داد و در قزل قلعه شاگرد زبان آلمانی هم پیدا کرد. باقی اوقاتش به بازی شطرنج و خواندن رمان می گذشت. یک روز پیچ رادیو را باز کردم. یک سمفونی پخش میکرد. خواستم ایستگاه را عوض کنم گفت: “بگذار این الان تمام می شود. این مال گریگ است چیز خوبی است”. من از گریگ فقط اسمش به گوشم آشنا بود. پرسدم “ چطور فورا شناختی؟” گفت:” تو چطور آهنگ مرضیه را می شناسی؟ اینها را آنقدر توی قهوه خانه های فرنگ به خورد آدم می دهند که آدم بدون اینکه خودش بخواهد یاد می گیرد.” یک روز که از دست بهرامی کمی عصبانی شده بود می گفت:” وقتی در آلمان بودیم من بارها به او می گفتم برو این موزه ها را ببین آخر مردم از هزاران فرسخ به دیدن اینها می آیند و تو چند سال است اینجائی هنوز هیچ کدام را ندیده ای.” و یک روز دیگر تریلوژی آلکسی تولستوی را به زبان آلمانی در دستش دیدم. پرسیدم: “چرا کتاب را به زبان اصلیش _ به زبان روسی- نمیخواند؟” گفت: “روسیش را دو دفعه خوانده ام می خواهم بینم زبان آلمانی یادم مانده.” و بعد با خوشحالی بچه گانه ای اضافه کرد: “به خودم امیدوار شدم از هر دو سه صفحه ای یک لغت را درست نمی دانم.” بعدها فهمیدم که بسیاری از رمانهای کلاسیک اروپا را چندبار خوانده است.

می گفت: “میدانی دوازده سال در روسیه و سیزده سال هم در آلمان بوده ام. توی اروپا این کتاب ها را با قطع های مختلف مدام چاپ می کنند از همان بچگی به خورد آدم می دهند.”

تندخو و نسبت به مخالفین و ضعیف ها آشتی ناپذیر بود ولی همیشه به دیگران می گفت: “برای همدیگر زندان داخل زندان نسازید.” ناراحتی هایش را غالبا با شوخی و پرت و پلاگویی در می کرد. سلولش -در زندان زرهی همیشه در سلول انفرادی زندگی می کرد- پناهگاه آدم های مطرود بود، مثلآ قریشی و عباسی غالبآ به سلول او پناه می بردند و با او درد دل می کردند. یک روز در حضور قریشی حرف هایی زد که با آنچه از او می شناختم تفاوت کلی داشت. وقتی قریشی رفت گفت: “من آن حرف ها را عمدآ جلوی آن مادر ( ...) زدم.”

قبلا برایم حکایت کرده بود که در زمان رضاشاه پس از گرفتن پنجاه و سه نفر به او مشکوک می شوند و رئیس اداره شهربانی برای اینکه زیر پای او را بکشد به وسیله شخص دیگری در کافه ای به او معرفی می شود. البته او در آن زمان متوجه علت و منشا این سوءظن پلیس نشده بود ولی سالها بعد وقتی من بازجوئی های ارانی را میخواندم متوجه شدم که او از علوی و برادرش به نام آتش نیا که در واقع تحریف عمدی یا سهوی نام آدیش نیا بود اسم برده بود به این ترتیب که شنیده ام دو برادر از اهل مشهد موسوم به آتش نیا، که یکی از آنها در کارخانه سیمان مشغول است زمانی در برلین جز فرقه بوده اند و بعدها خارج شده اند.

به این ترتیب نه تنها علوی بلکه برادرش نیز که تا آخر عمر نام “آدیش نیا” را برای خود حفظ کرده بود، دستگیر نشد زیرا چنان که بعدها پس از شهریور بیست دادستان دادگاه سرپاس مختاری رئیس شهربانی وقت یادآورشده او به دادن رشوه به جوانشیر، یکی از بازجویان پرونده پنجاه و سه نفر از تعقیب و دستگیری نجات می یابد. به هرحال می گفت:“آن روز در حضور یارو مشروب زیادی خوردم و آنقدر جفنگ بافتم که طرف ظاهرا از اینکه وقتش را با من تلف کرده بود متاسف به نظر می آمد.” و من آن روز در حضور قریشی متوجه شدم که او خیلی خوب می تواند نعل وارونه بزند.

جز این مورد هیچ وقت نشنیدم از کسی بد بگوید. مثلا می دانست محل سکونت او را دکتر بهرامی لو داده است برای اینکه هیچ کس جز بهرامی محل سکونت او را نمی دانست که او از این موضوع خبر داد.

علی علوی آنتن هایش خوب کار می کرد و من تا آخر هم نتوانستم بفهمم او چطور به این سرعت از جریانات با خبر می شود. به هر حال وقتی فهمیدم روزبه تمام خاطراتش را و بسیاری چیزهای ناگفته را با دقت زیاد برای بازجوی سازمان امنیت می نویسد صورتش به شدت درهم رفت سرد شد و دهانش باز هم غنچه شد ولی فقط گفت نمی دانم چرا اینجوری می کند.

خودش را در تمام کارهای غلط و قابل انتقاد حزب سهیم می دانست و یک روز که کسی از آینده و نقش اشخاصی مثل او در نهضت توده ای ایران صحبت می کرد گفت:” چی می گی؟ نسل آینده به ما به صورت . . . نگاه می کند و تف به صورت ما می اندزد. تو ادعای چه میکنی؟”

روزی از حال زنش پرسیدم. گفت: “می خواست پیش خانواده اش برود( زنش آلمانی بود) نمی گذاشتند. من هم بهش گفتم طلاق بگیرد خیال هر دومان راحت شد.”

منطق ساده ای داشت. این را چند بار به من گفته بود: “من که نه زنی دارم نه بچه ای بیرون هم دلخوشی ندارم. از آن گذشته حداکثر تا پنج سال دیگر اگر زنده باشم تازه هر کاری بکنم پنج سال کمتر مرا نگه نمی دارند. چه کاری است که آبروی خودم را ببرم.” ساده کردن قضایای بغرنج یکی از خصوصیات او بود. به این منطق ساده هم عمل می کرد.

در همین باره اسفندیار بزرگمهر به اتهام همکاری باسرلشکر قره نی در یک توطئه کودتای نافرجام، در روزهای آخر بهمن ۱۳۳۶ دستگیر و در قزل قلعه زندانی شد. بعد ها در کتاب خاطراتش نوشت که یکبار تیمور بختیار رئیس ساواک در جریان ملاقاتی که با او داشته از او می خواهد که به مهندس علوی بگوید: اگر تنفر نامه بنویسد می شود او را قبل از سال جدید آزاد کرد تا به حال از این کار خود داری کرده است. بزرگمهر حکایت می کند” آن شب علوی را دعوت کردم و پس از خوردن قهوه مذاکره با بختیار را با او در میان گذاشتم. وقتی صحبت من تمام شد دیدم اشک این پیرمرد سپیدموی که واقعا شکسته شده بود سرازیر شد و گفت آقای بزرگمهر من شصت و پنج ساله هستم. چهل سال با این افکار و مرام زندگی کرده ام و حالا در این سن و سال بیایم و لگد به همه گذشته خودم بزنم و اعتراف کنم که چهل سال اشتباه کرده ام و راه غلط رفته ام؟ درست است که ما اشتباهاتی کرده ایم ولی نه تا این حد که شرف و آبروی خود را هم از دست بدهیم. از این گذشته فرض کن فردا مرا آزاد کردند کجا بروم؟ نه خانه ای دارم نه درآمدی و هیچ کس را جز یک خواهر پیر ندارم. چگونه سال های آخر عمر خود را بگذرانم. اگر می خواستم این کار را بکنم چند سال پیش آزاد شده بودم.”

یکی از رسوم قزل قلعه دعا خواندن زندانیان به جان شاه و آمین گفتن بود. او هرگز سر صف دعا نیامد و این البته گناهی نبود که بی کیفر بماند. شاگردهایش را تهدید کردند که حق ندارند پیش او زبان خارجی بخوانند و شاگردهای زبان آلمانی او تحصیل می کنند.

یک روز یکی از زندانیان که با زندانبان همکاری داشت به بهانه ای به صورت او سیلی زد و یک روز دیگر طرف های عصر او را به دفتر زندان احضار کردند. وقتی برگشت دیر وقت بود و همه در خواب بودند. خیلی عصبی و ناراحت به نظر می آمد و دستهایش کمی می لرزید. کمک کردم رختخوابش را پهن کند. اصرار داشت که برم بخوابم و به کار او کاری نداشته باشم زیر لبی می گفت:” تو که نمی دانی چه خبراست تو را هم اذیت می کنند”. و چون مقداری شوخی و اصرار کردم گفت:“از عصر تا حالا گروهبان زندان با من ور می رفت که از من توبه نامه بگیرد. مقداری سیلی و فحش و لگد نثارم کرد. من فقط بهش گفتم که من با تو حرفی ندارم برو بگو بزرگترت بیاید تا با او حرف بزنم.” و البته بزرگترها قبلا با او خیلی حرف زده بودند و او زیر بار هیچ چیز نرفته بود.

از زندان آزاد شدم و دیگر ندیدمش. کمی بعد در روزنامه اطلاعات یک توبه نامه به امضای او درآمد که بعدها فهمیدم جعلی است. کار برادرش بود. از آن قبیل دوستی های خاله خرسی.

خرداد سال ۱۳۳۸ بود. کارگران کوره پزخانه یه یک اعتصاب عمومی عظیم دست زده بودند و در یک درگیری با ارتش ده ها تن کشته داده بودند. به علاوه رابطه میان ایران و شوروی داشت تیره می شد. یک روز عصر _ عصر ۲۵ خرداد_ وقتی روزنامه اطلاعات را از روزنامه فروش رهگذری خریدم و به دنبال خبر راجع به اعتصاب کارگران آن را باز کردم عکس او را در صفحه اول دیدم. به سختی جا خوردم و کارگران کوره پزخانه را از یاد بردم. کنار عکس او با خط درشت نوشته شده بود:

“سپیده دم امروز مهندس علوی تیرباران شد.” دادستان ارتش در اعلامیه خود دلائل تیرباران او را چنین ذکر کرده بود:

از سال ۱۳۲۰ عضو حزب منحله توده شد عضو کمیته مرکزی و عضو هیئت اجرائیه حزب منحله توده بوده، و مسئولیت تشکیلات شهرستانها هم بوده و مسئولیت مالی حزب را نیز به عهده داشته مسئول تشکیلات شهرستانها هم بوده و در ضمن به امور چاپخانه های حزبی رسیدگی میکرده و در کمیسیون تفتیش هم ذی نظر بوده در روزهای ۲۵ الی ۲۸ مرداد ماه عضو موثری در یک هیئت پنج نفری بوده که سازمان وابسته به حزب منحله توده را رهبری می کرده اند و خواهان برقراری رژیم جمهوری دموکراتیک توده در کشور شاهنشاهی ایران بوده است...”

ولی تصور می رود که بزرگترین جرم و تنها دلیل تیربارانش وفاداری به آرمان و مقاومت در برابر دشمن و یا به قول فرمانداری نظامی تهران همان لجاج او بود. دادستان ارتش یادش نرفته بود که برای نمکین کردن اعلامیه خود بنویسد که “ مهندس علی علوی ” در میدان تیر با روحیه ای ضعیف خود را آماده مرگ کرد و دلیلش هم برای اثبات این فرض آن بود که هنگام اعدام وقتی به او تکلیف می شود مراسم مذهبی به جای آورد به طور استهزا پاسخ می دهد این کار برای خودتان خوب است.”

(برگرفته از کتاب راهیان خطر، نوشته باقر مومنی)

============
منابع
مومنی, ب. (2012, 2012-01-20). “سپیده دم یک منکر.” 2012-01-20. BBC – Persian

#AliAlavi #Marxism #مارکسیسم #علوی